Dolly Zoom ya da yaygın adıyla “Vertigo Efekti” sinemada kullanılan bir kamera özel etkisidir. Dolly Zoom tekniği iki kombinasyonda uygulanır :

Dolly Zoom Nasıl Yapılır?

A- Kamera gövdesi bir dolly veya şaryo ile ileri doğru hareket ettirilerek (truck-in) çekimi yapılan konuya yaklaşırken; objektif üzerinden optik olarak karşıt bir hareket olan uzaklaştırma işlemi (zoom-out) yapılır.

B- Kamera gövdesi bir dolly veya şaryo ile geriye doğru hareket ettirilerek (truck-out) çekimi yapılan konuya uzaklaşırken; objektif üzerinden optik olarak karşıt bir hareket olan yakınlaştırma işlemi (zoom-in) yapılır.

Her iki kombinasyonunda ortak noktası elde edilen görsel etkinin dışında karşıt (kontra) hareketlerin yapılmasıdır. Bu yüzden Vertigo Hareketi aynı zamanda Kontra Zoom olarakta adlandırılmıştır.

Dolly Zoom, kadrajın merkezindeki objeyi sinema perdesinde sabit tutarken; önünde ve arkasındaki nesneler, hızla değişen lens açısının bozulmalarına uğrayarak özel görsel etkiler oluşturur. Dolly Zoom, görsel algıyı bozan tedirgin edici bir özel etki oluşturur. Bu yüzden daha çok filmlerin gerilimli sahnelerinde anlatımı ve atmosferi desteklemek için kullanılır.

“Vertigo Efekti” ya da neden “Hitchcock Zoom’u”?

Kontra Zoom’un kullanıldığı en ünlü film 1958 yılında Alfred Hitchcock’un yönettiği “Vertigo” (Ölüm Korkusu) filmidir. Bu teknik “Vertigo” filmi ile özdeşleştiği için sinema tarihine birçok farklı ismin yanı sıra “Vertigo Efekti” ve “Hitchcock Zoom’u” olarak da adını yazdırmıştır.

François Truffaut’nun Alfred Hitchcock ile gerçekleştirdiği söyleşilerde Hitchcock, Dolly Zoom tekniğini geliştirme sürecinden ve “Vertigo” filmindeki uygulanmasından şöyle bahsetmektedir:

Hitchcock: James Stewart’ın kulenin tepesinden aşağıya uzanan merdivenlere baktığı sahneyi farketmiş miydiniz? Bu sahneyi nasıl yaptık biliyor musunuz?

Truffaut: Hızlı bir optik kaydırmayla karıştırılmış olarak verilen bir geriye kaydırma değil miydi?

Hitchcock: Evet öyleydi. Rebecca‘yı çekerken, Joan Fontaine adli soruşturma sırasında baygınlık geçirdiğinde, onun yere yığılmasından önce her şeyin nasıl kendisinden uzaklaşıverdiğini hissettiğini göstermek istemiştim. Londra’daki Albert Hall’un Chelsea Arts Salonunda aşırı içkili olduğum bir geceyi hiç unutmam. O gece, her şeyin benden uzaklaşıverdiği hissine kapılmıştım. Bunu Rebecca’da da uygulamak istediğim halde yapılamadı. Bildiğiniz gibi, perspektifin uzunlamasına çekilirken değişmesine karşın, bakış açısının sabit tutulması gerekiyordu. Bu sorun üzerinde tam 15 yıl boyunca düşündüm. Ölüm Korkusu‘nu çekme zamanı geldiğinde bu sorunu geriye kaydırma (dolly) ile optik kaydırmayı (zoom) aynı anda birlikte kullanarak çözümledik. Ne kadara mal olacağını sorduğumda, 50 bin doları bulacağını söylediler. Nedenini ise şöyle açıklıyorlardı :”Kamerayı merdivenlerin tepesine koymak için, onu kaldıracak, karşı ağırlığı sağlayacak ve boşlukta tutacak büyük bir alet kullanmamız gerekiyor.”

Ben de “bu sahnede insan unsuru olmadığına göre ve sadece bir bakış açısını göstermek söz konusu olduğuna göre, neden maket merdiven kullanıp çekimi ondan uzaklaşarak yapmayalım? Geriye kaydırmayla aşağıda bir optik kaydırma kullanabiliriz, dedim. Benim dediğim biçimde yapın­ca bu sahne bize sadece 19 bin dolara maloldu.

Auteur yönetmen Alfred Hitchcock’un “Vertigo Efekti”, birçok sinemacıyı etkilemiştir. Anlatımlarını geliştirmek için birçok yönetmen, filmlerinde bu tekniğe başvuracaktır. Bu yönetmenlerden biri de Steven Spielberg’tir.

Spielberg, “Jaws” (1975) filminde Roy Scheider’in canlandırdığı ana karakter Polis Şefi Martin Brody’nin sahilde yaşadığı tedirginliği perdeye aktarmak için Dolly Zoom tekniğini kullanmıştır.

Vertigo Hareketi Nedir?

“Vertigo Efekti” Sinema Tarihinden 7 Örnek:

Sırasıyla Videoda Kullanılan Filmler:
01. Psycho (1960)
Yönetmen: Alfred Hitchcock, Görüntü Yönetmeni: John L. Russell
02. Jaws (1975)
Yönetmen: Steven Spielberg, Görüntü Yönetmeni Bill Butler
03. Poltergeist (1982)
Yönetmen: Tobe Hooper, Görüntü Yönetmeni: Matthew F. Leonetti
04. Quiz Show (1994)
Yönetmen: Robert Redford, Görüntü Yönetmeni: Michael Ballhaus
05. Marnie (1964)
Yönetmen: Alfred Hitchcock, Görüntü Yönetmeni: Robert Burks
06. Apollo 13 (1995)
Yönetmen: Ron Howard, Görüntü Yönetmeni: Dean Cundey
07. Vertigo (1958)
Yönetmen: Alfred Hitchcock, Görüntü Yönetmeni: Robert Burks